10 điều Dược sĩ nên biết về BIOLOGICS VÀ BIOSIMILAR

Theo Namudinsider

Ds. Nguyễn Hải Đăng, Ds. Nguyễn Mạnh Hùng

Trong bối cảnh một thuốc sinh học “bom tấn” mang tên Humira (Adalimumab; Abbvie) sẽ hết hạn bảo hộ độc quyền vào ngày 16 tháng 10 năm 2018, chúng tôi muốn nhấn mạnh những điều dược sĩ cần biết về việc chuyển đổi từ các thuốc sinh học gốc sang các thuốc biosimilar để chúng ta có thể sử dụng hiệu quả nhất các loại thuốc này.

1. Thuốc sinh học, hay chế phẩm sinh học, là thuốc được sản xuất hoặc có nguồn gốc từ nguồn sinh học, chẳng hạn như tế bào sống hoặc sinh vật

Hầu hết các chế phẩm sinh học sử dụng trong lâm sàng hiện nay có chứa các hoạt chất là protein, chúng có thể khác nhau về kích thước và có cấu trúc phức tạp, hợp thành từ các protein đơn giản, chẳng hạn như insulin hoặc hormone tăng trưởng, đến các protein phức tạp hơn, chẳng hạn như các yếu tố đông máu hoặc kháng thể đơn dòng.

Thuốc sinh học là một trong các lựa chọn điều trị cho bệnh nhân mắc các bệnh mạn tính hoặc không đáp ứng điều trị, chẳng hạn như bệnh tiểu đường, bệnh tự miễn và ung thư.

Thuốc “sinh học tương tự” (biosimilar) là một thuốc sinh học giống như một thuốc sinh học gốc ban đầu đã được phê chuẩn trước đó. Mặc dù không phải là một bản sao chính xác, nhưng biosimilar không có sự khác biệt có ý nghĩa lâm sàng với thuốc sinh học gốc ban đầu và được chấp thuận theo cùng tiêu chuẩn về chất lượng, an toàn và hiệu quả với các tiêu chuẩn áp dụng cho tất cả thuốc sinh học.

2. Cơ quan Dược phẩm Châu Âu đánh giá các thuốc biosimilar theo các tiêu chí giống với các thuốc sinh học đã được phê duyệt tại Liên minh Châu Âu (EU)

Các thuốc sinh học có kích thước lớn hơn và cấu trúc phức tạp hơn các thuốc có phân tử nhỏ thông thường, vì vậy quy trình sản xuất thường rất phức tạp và khó khăn.

Các nhà sản xuất thuốc thường xuyên được kiểm tra, họ phải có giấy phép và có nghĩa vụ pháp lý tuân thủ thực hành sản xuất tốt (GMP)

EU đã phê duyệt một lượng lớn các thuốc biosimilar trên toàn thế giới, mặc dù ba trong số này đã bị rút vì lý do thương mại

EU cũng đã tiên phong trong việc kiểm soát các thuốc biosimilar bằng cách thiết lập một khuôn khổ luật pháp nghiêm ngặt, và đã phê duyệt thuốc biosimilar đầu tiên vào năm 2006 – một loại hormone nội tiết tố tăng trưởng (somatropin). Kể từ đó, EU đã phê duyệt số lượng thuốc biosimilar cao nhất trên toàn thế giới với tổng số hiện tại là 46, mặc dù ba trong số này đã bị rút khỏi thị trường vì lý do thương mại.

Cơ quan Dược phẩm Châu Âu (EMA) đánh giá các thuốc biosimilar dựa trên các tiêu chí về chất lượng, an toàn và hiệu quả, giống với các tiêu chí mà EU áp dụng trên các thuốc sinh học đã được phê duyệt trước đó.

Khi một công ty xin cấp phép để tiếp thị (marketing) sản phẩm từ EMA, dữ liệu sẽ được đánh giá bởi ủy ban khoa học của EMA về hiệu lực và độ an toàn khi sử dụng, cũng như bởi các chuyên gia về thuốc sinh học và biosimilar của EU. EMA sau đó gửi một văn bản khoa học cho Ủy ban châu Âu, đây là nơi cuối cùng cấp quyền giới thiệu sản phẩm trên toàn EU.

Trường hợp thuốc sinh học gốc được đề xuất bởi Viện Sức khỏe và Chăm sóc Sức khỏe Xuất sắc (National Institute for Health and Care Excellence), thì các hướng dẫn sử dụng của thuốc đó thường được áp dụng trên các thuốc biosimilar tương ứng.

3. Thuốc Biosimilar rẻ hơn nhiều so với thuốc sinh học gốc, đây có thể là một phương án lựa chọn để tiết kiệm chi tiêu cho Dịch vụ y tế quốc gia (NHS – National Health Service)

Việc cạnh tranh thương mại của các thuốc đem đến cho NHS cơ hội để tiết kiệm một khoản ngân sách đáng kể, hơn nữa nó cũng giúp tăng khả năng tiếp cận của thuốc đến người bệnh, giúp bệnh nhân và các nhân viên y tế có nhiều sự lựa chọn hơn trong điều trị.

Theo NHS ở Anh, bằng cách lựa chọn các thuốc sinh học có giá cả hợp lý, dự kiến có thể tiết kiệm ít nhất 200 đến 300 triệu bảng mỗi năm trong giai đoạn 2020/2021

Chuyển sang sử dụng các loại thuốc biosimilar mới như Infliximab, Etanercept và Rituximab đã giúp NHS ở Anh tiết kiệm 210 triệu bảng vào năm 2017/2018.

4. Việc mua và đấu thầu thuốc được thực hiện theo từng khu vực, từng quốc gia

Đơn vị thuốc thương mại- Commercial Medicines Unit (CMU) thông qua NHS ở Anh, thường triển khai việc mua sắm và đấu thầu thuốc theo khu vực, các sản phẩm sẽ có những điều khoản được đặt ra. Sau đó, bệnh viện sẽ mua thuốc từ nhà sản xuất dựa trên các điều khoản trong thỏa thuận trước đó.

Các hồ sơ dự thầu được điều phối trên toàn quốc và kết quả được chia ra cho 4 khu vực (phía Bắc, phía Nam, Luân Đôn, khu vực ở giữa và phía Đông).

CMU đang lên kế hoạch cho việc mua thuốc Adalimumab sau khi thuốc này hết thời hạn bảo hộ độc quyền vào tháng 10 năm 2018 và có khả năng hợp đồng sẽ được thực hiện trong tháng 12 năm 2018.

NHS National Procurement, trung tâm chuyên môn về mua sắm y tế ở Scotland, sẽ tham gia đấu thầu cung cấp thuốc biosimilar Adalimumab thay cho NHS Scotland trong tương lai, và tại Wales, Ủy ban Hợp đồng Thuốc xứ Wales (All Wales Drugs Contracting Committee) sẽ đi đầu trong lĩnh vực mua sắm y tế (procurement).

Các biosimilar của adalimumab đã được chấp thuận cho sử dụng tại Anh (nhưng vẫn phải chờ tham gia vào quy trình đấu thầu và trúng thầu), bao gồm: Amgevita (Amgen), Hyrimoz (Sandoz) và Imraldi (Samsung Biogen). Các sản phẩm sẽ được xem xét khi thông tin đấu thầu được công khai.

Thông tin này có thể được truy cập thông qua Trung tâm Thông tin Thuốc tại Vương quốc Anh (UK Medicines Information Centre).

5. Không có mục tiêu cụ thể cho việc chuyển đổi sang sử dụng các thuốc biosimilar nhưng một số ưu đãi được đưa ra để hỗ trợ.

NHS ở Anh đã phát triển một chương trình ưu đãi về cải tiến và chất lượng (Commissioning for Quality and Innovation -CQUIN) để hỗ trợ triển khai các thuốc có giá trị sử dụng lớn trong thực hành chuyên khoa, đặc biệt tập trung vào các thuốc generic có giá trị kinh tế và thuốc sinh học bao gồm cả biosimilar.

Năm 2017-2019, chính sách chương trình CQUIN được tin tưởng nếu nó chứng minh được tính hiệu quả:

  • Chuyển đổi qua các thuốc sinh học có giá trị cao, bao gồm cả các thuốc biosimilar, áp dụng trên 90% bệnh nhân mới được chẩn đoán trong vòng ba tháng sau khi hướng dẫn chuyển đổi ban hành
  • Chuyển đổi qua các thuốc sinh học có giá trị cao, bao gồm cả các thuốc biosimilar, áp dụng trên 80% bệnh nhân đang điều trị trong vòng 1 năm sau khi hướng dẫn chuyển đổi ban hành (trừ trường hợp điều trị tiêu chuẩn ít hơn sáu tháng)

Bảng điều khiển tối ưu hóa thuốc của NHS ở Anh đưa ra dữ liệu về việc sử dụng thuốc sinh học từ cơ sở dữ liệu của bệnh viện và cho phép so sánh các dữ liệu này.

Không có chương trình khuyến khích kê đơn như CQUIN ở Scotland – Hội đồng NHS ở Scotland có thể chọn đầu tư vào nguồn lực bổ sung trong các phòng khám cần thiết, để hỗ trợ tối đa hóa lợi ích từ việc giới thiệu thuốc biosimilar Adalimumab

Ước tính có khoảng 18 thuốc sinh học quan trọng sẽ hết hạn bảo hộ độc quyền vào năm 2023

Ở Wales, một chỉ số kê đơn quốc gia được đưa ra để hỗ trợ cho các thuốc biosimilar, bao gồm cả Adalimumab. Không có mục tiêu hoàn chỉnh nào được đặt ra liên quan đến mức độ sử dụng, tuy nhiên các ban y tế dự kiến sẽ tối đa hóa lợi ích của các sản phẩm sinh học có giá trị cao.

6. Hiện tại có 14 thuốc liên quan hoặc thuốc sinh học gốc có chế phẩm biosimilar được phê duyệt sử dụng ở Anh

Đó là Infliximab, Etanercept, Rituximab, Adalimumab, Trastuzumab, Bevacizumab, Enoxaparin, Insulin glargine, Insulin lispro, Teriparatide, Follitropin alfa, Somatropin, Filgrastim và Epoetin

Ước tính có 18 thuốc sinh học quan trọng sẽ hết hạn bản quyền vào 2023, bao gồm, Trastuzumab, Alemtuzumab and Bevacizumab. Danh sách đầy đủ vui lòng xem trong “Preparing for the big biologic switch”

7. Quá trình quyết định thuốc biosimilar được phối hợp sử dụng trong danh mục thuốc địa phương phụ thuộc vào từng quốc gia.

Nếu một thuốc được lựa chọn thông qua quá trình mua bán và đấu thầu bởi CMU thì nó sẽ được đưa vào sử dụng. Nhưng phụ thuộc vào từng bệnh viện và các cá nhân liên quan quyết định xem liệu rằng các thuốc biosimilar này có được đưa vào danh mục thuốc hay không.

Khi phát thuốc cho bệnh nhân không được phép tự ý thay đổi lựa chọn sử dụng thuốc sinh học gốc hoặc thuốc biosimilar, mà trước đó bác sĩ phải tham khảo ý kiến của bệnh nhân để cùng đưa ra quyết định kê đơn.

Sau khi triển khai thuốc biosimilar Adimimumab ở Scotland, Trung tâm mua sắm quốc gia (National Procurement) sẽ cung cấp cho NHS một bảng cập nhật các công cụ so sánh chi phí điều trị khi dùng các thuốc sinh học có lợi nhuận cao để hỗ trợ quá trình xây dựng danh mục thuốc tại địa phương và hướng dẫn kê đơn thuốc. Điều này có thể đảm bảo giúp họ đưa ra các khuyến cáo lựa chọn điều trị với chi phí – hiệu quả tối nhất.

Tại Wales, Ủy ban Hợp đồng Thuốc xứ Wales (All Wales Drug Contracting Committee) thực hiện đánh giá để xác định thuốc sinh học nào sẽ được đưa vào danh mục thuốc cũng như giám sát việc tuân thủ thực hiện chúng.

8. Bệnh nhân băn khoăn khi chuyển sang sử dụng thuốc biosimilar

Bệnh nhân cần được thảo luận trực tiếp với chuyên gia y tế gia đình về mong muốn của họ khi bắt đầu điều trị bằng thuốc sinh học hoặc khi chuyển từ thuốc sinh học này sang thuốc sinh học khác. Các tờ hướng dẫn sử dụng cũng nên được để tại nhà cho bệnh nhân.

Để bệnh nhân dễ dàng hiểu được thuốc mình sử dụng, cơ quan quản lý đã khuyến nghị tất cả các thuốc sinh học, bao gồm cả thuốc biosimilar, đều được kê đơn bằng tên thương hiệu của chúng (brand name)

Dược sĩ nên biết về các sản phẩm thuốc sinh học trên thị trường và trấn an bệnh nhân về quy trình quản lý nghiêm ngặt mà thuốc sinh học đã trải qua để đảm bảo chất lượng, an toàn và hiệu quả.

Để đảm bảo bệnh nhân hiểu được thuốc mà bác sĩ kê đơn, đặc biệt các trường hợp chuyển từ thuốc sinh học gốc sang các thuốc biosimilar. Các cơ quan quản lý khuyến cáo tất cả các thuốc sinh học, bao gồm cả thuốc biosimilar, đều được kê đơn dưới dạng tên thương hiệu (brand name) chứ không phải tên generic. Khuyến cáo này phù hợp với hướng dẫn của Cơ quan quản lý các sản phẩm chăm sóc sức khỏe và đã được các tổ chức chuyên môn chăm sóc sức khỏe cũng như các bệnh nhân trên khắp châu Âu xác nhận.

Bất kỳ các thuốc biosimilar nào sắp ra mắt và những thay đổi đối với dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại nhà nên được thông báo cho tất cả bệnh nhân càng sớm càng tốt và ít nhất hai tuần trước khi thực hiện.

Dịch vụ y tế quốc gia ở Anh (NHS) đã phát triển một mẫu thư cho bệnh nhân, thông tin bệnh nhân và một bộ câu hỏi thường gặp khi hợp tác với các tổ chức bệnh nhân quốc gia, tất cả đều có sẵn trên trang web của Dịch vụ Nhà thuốc Chuyên gia (Specialist Pharmacy Service – SPS).

Thông tin về thuốc và những vấn đề liên quan cũng có sẵn trên các trang web của tổ chức bệnh nhân, chẳng hạn như trang web của Hiệp hội viêm khớp dạng thấp quốc gia.

9. Các công cụ hỗ trợ được triển khai để giúp cập nhật kiến thức cho bác sĩ lâm sàng về thuốc biosimilar

Khi việc sử dụng thuốc biosimilar ngày càng tăng lên, các bác sĩ, y tá và dược sĩ có thể yêu cầu NHS cập nhật kiến thức trong việc sử dụng các thuốc sinh học, bao gồm cả thuốc biosimilar, hiện đang có tại khoa phòng mà họ đang làm việc.

Các bác sĩ cũng có thể tìm thêm thông tin trên trang web của SPS mục “Briefing for clinicians”, được phát triển bởi các Ủy ban Tối ưu hóa thuốc trong khu vực (RMOCs) của NHS Anh, và có thể tải tài liệu về máy tính để giúp trả lời bất kỳ câu hỏi hoặc vấn đề liên quan đến thuốc biosimilar.

10. Các tài liệu dược sĩ có thể sử dụng

Các cuộc họp của NHS Anh được diễn ra trong thời gian bảo hộ độc quyền của chế phẩm thuốc Adalimumab sắp hết hạn (thông tin xem trên trang web của SPS). Họ tư vấn về hướng đi tiếp theo cho các ủy viên và nhà cung cấp dịch vụ, trong bối cảnh các dịch vụ chăm sóc y tế và việc dự thảo kế hoạch cần được tiến hành khẩn trương để chuẩn bị cho sự kiện này.

Ngoài ra, các đơn vị hỗ trợ vận hành đã hợp tác với NHS Anh cho ra đời một bộ công cụ tương tác để hỗ trợ các ủy viên và nhà cung cấp dịch vụ thực hiện tốt các quy trình liên quan đến sử dụng thuốc sinh học để đạt hiệu quả cao nhất và điều này cũng được triển khai tại các hội thảo trong khu vực.

Cancer Vanguard, là một tổ chức do ba tổ chức thành viên “London NHS trusts” dẫn đầu, cũng đã xây dựng một nguồn dữ liệu xoay quanh quy trình lựa chọn thuốc biosimilar của mình, nó còn được tin dùng bởi các chuyên gia y tế thông qua NHS để hỗ trợ việc lựa chọn các thuốc biosimilar trong các tổ chức của họ.

Tại Scotland, Dịch vụ chăm sóc sức khỏe (Healthcare Improvement Scotland) đã phát triển một ‘mẫu kê đơn’ cho các thuốc biosimilar, nó đã được triển khai vào tháng 3 năm 2018. Khung mẫu này được lập dựa trên thực tiễn của lâm sàng và nhằm mục đích thúc đẩy sử dụng an toàn các thuốc biosimilar, cũng như khuyến khích việc ra quyết định chung giữa các chuyên gia chăm sóc sức khỏe và bệnh nhân để đảm bảo việc điều trị nhất quán trên toàn Scotland.

Nguồn: 10 Things pharmacist should know about biologic and biosimilar \

Pharmog Team

Pharmog Team

Được thành lập từ năm 2017 bởi các dược sỹ, bác sỹ trẻ có chuyên môn tốt với mục đích quảng bá, tuyên truyền thông tin về dược tới nhân viên y tế.